Ελεύθερος αλυσοδεμένος: Συμμαχικά κοιμητήρια του Ζέιτενλικ

ΜΙΑ ΜΙΚΡΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Πάει καιρός που είχα ακούσει τυχαία από κάποιον γνωστό για τα κοιμητήρια του Ζέιτενλικ. Πριν μερικές μέρες αποφάσισα να τα επισκεφτώ. Όπως "αρμόζει" σε τέτοιου είδους επισκέψεις, προτιμούσα να μην ακολουθήσω την πεπατημένη οδό χρησιμοποιώντας τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς για να φθάσω εκεί, αλλά να περπατήσω. Όχι περνώντας από την βαβούρα και την οχλαγωγία του κέντρου της Θεσσαλονίκης αλλά περπατώντας από την Άνω Πόλη, από τα Κάστρα. Ίσως για να με προετοιμάσω για την γραφικότητα που θα μου επιφύλασσε το μέρος. Ίσως γιατί γνώριζα από φωτογραφίες που είχα δει πως όντως έτσι θα ήταν.

Με αφετηρία, λοιπόν, την "Πορτάρα" στην περιοχή της Άνω Πόλης ξεκίνησα για το Ζέιτενλικ. Η διαδρομή γραφικότατη και θα την συνιστούσα ανεπιφύλακτα. Ο δρόμος στο μεγαλύτερο κομμάτι του είναι κατηφορικός, οπότε ξεκούραστος, και καθόλου ανηφορικός. Να σημειώσω πως καθώς πλησίαζα παρατήρησα πως διέσχισα κάποια οδό με το όνομα "Μακεδονομάχων", γεγονός το οποίο με έκανε να ανυπομονώ να φθάσω.

Η ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΑ ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΖΕΪΤΕΝΛΙΚ

Τα συμμαχικά στρατιωτικά νεκροταφεία, επίσης γνωστά και ως Σέρβικα νεκροταφεία ή Ζέϊτενλικ βρίσκονται στην οδό Λαγκαδά, στην δυτική Θεσσαλονίκη, περίπου 1,5 χιλιόμετρο βόρεια της Πλατείας Βαρδαρίου. Πρόκειται για ένα από τα μικρά μυστικά της πολης, καθώς ακόμα και οι περισσότεροι ντόπιοι δεν γνωρίζουν την ύπαρξη αυτού του μοναδικού μνημείου που μας θυμίζει την βαριά κληρονομιά όλων αυτών που πολέμησαν για την
ελευθερία πριν από έναν αιώνα. Καθώς η φωτιά του «Μεγάλου Πολέμου» είχε ήδη εξαπλωθεί παντού, εκτεταμένες και εξαιρετικά σκληρές μάχες έλαβαν μέρος στην καρδιά των Βαλκανίων διαμορφώνοντας έτσι το περιβόητο «Μακεδονικό Μέτωπο». Το αποτέλεσμα αυτής της μάχης αποδείχτηκε κρίσιμο για την έκβαση ολόκληρου του πολέμου. Για την ιστορία οι εμπλεκόμενες πλευρές ήταν της Αντάντ (Βρετανία, Γαλλία, Ρωσία, Σερβία, Μαυροβούνιο, Ιταλία και Ελλάδα) και των Κεντρικών Δυνάμεων (Γερμανία, Αυστρο-Ουγγαρία, Βουλγαρία και Τουρκία). Οι απώλειες υπήρξαν συντριπτικές για όλες τις πλευρές. Πάνω από 20.500 στρατιώτες από όλες τις χώρες που πολέμησαν στο πλευρό της Αντάντ κατά την διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Ζέιτενλικ θα πει ελαιώνας στην τουρκική γλώσσα. Στην περιοχή παλαιότερα υπήρχαν αιωνόβιες ελιές που της έδωσαν και το χαρακτηριστικό όνομα. Από την εποχή του τέλους του Α΄Παγκοσμίου Πολέμου είναι η μεγαλύτερη στρατιωτική νεκρόπολη της Ελλάδος. Χωροθετημένη σε πέντε τομείς, ανάλογα με την εθνικότητα των πεσόντων, 20.500 στρατιώτες τον αριθμό που έπεσαν μαχόμενοι στην Θεσσαλονίκη και στα πέριξ, από το 1914 έως και το 1919 περίπου.

Πιο αναλυτικά:

Γαλλικός τομέας: 8.089

Σερβικός τομέας: 7.500

Ιταλικός τομέας: 3.000

Βρετανικός τομέας: 1.600

Ρωσικός τομέας: 400

Να σημειωθεί πως ανάμεσά τους κείτονται και Βούλγαροι αιχμάλωτοι πολέμου.

Όψη Σέρβικου μνημείου μέσα από τα κοιμητήρια.

Όψη Σέρβικου μνημείου κατά την είσοδο στα κοιμητήρια.

Στην είσοδο του Ζέιτενλικ δεσπόζει το Σέρβικο μνημείο που φιλοξενεί εντός του 5.500 σκευοφυλάκια πολλά από αυτά μαθητών που άφησαν στην κυριολεξία το σχολείο, ήρθαν να πολεμήσουν και σκοτώθηκαν στο πεδίο της μάχης. Το μνημείο κοσμεί στη μια πλευρά ένα ψηφιδωτό που απεικονίζει τον Άγιο Γεώργιο και στην άλλη ένα με τον Αρχάγγελο Μιχαήλ. Εντός του μνημείου υπάρχουν πηλήκια, παράσημα, σημαίες, φωτογραφίες, αναμνηστικά συγγενών. Αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα προσκυνήματα για τους Σέρβους γι΄ αυτό και προσελκύει εκατοντάδες τουρίστες κάθε χρόνο. Καθώς οι Σέρβοι είναι ορθόδοξοι και τα έθιμα επιβάλουν πολλά τρισάγια και μνημόσυνα αλλά και επειδή είναι γεωγραφικά πιο κοντά σε εμάς το επισκέπτονται σε πολύ μεγαλύτερη συχνότητα σε σχέση με τους Γάλλους ή τους Άγγλους που σπάνια θα βρεις να περιφέρονται στο κοιμητήριο.

Ο Savo (Σάββας) Mihailovic που πολέμησε στον πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, με καταγωγή από το Μαυροβούνιο, ήταν ο πρώτος φύλακας του μνημείου, αργότερα ο γιος του και μέχρι και σήμερα ο 83 ετών εγγονός Djordie (Γιώργος) Mihailovic φροντίζει ακόμα τους τάφους, ξεναγεί τους Σέρβους τουρίστες, ανταλλάσσουν ιστορίες και τους κερνάει τσιγάρα και ποτά από την πατρίδα για την ψυχή των νεκρών.

Στην είσοδο του Γαλλικού τομέα υπάρχει ένα μικρό μουσείο που έφτιαξε το προξενείο της Γαλλίας στην Ελλάδα. Προχωρώντας πιο μέσα φτάνουμε σε μια μικρή κόκκινη τούβλινη εκκλησία. Στον Σέρβικο, τον Γαλλικό και τον Ιταλικό τομέα οι τάφοι κοσμούνται με απλούς σταυρούς, ενώ ο Αγγλικός τομέας διαφοροποιείται με ορθογώνιες πλάκες με σκαλιστούς σταυρούς. Στην είσοδο χαρακτηριστική είναι η επιγραφή «Δώρο των Ελλήνων για όσους πολέμησαν το 1914-1918 και τιμούνται εδώ».

Γαλικός τομέας

Στο Ζέιτενλικ επικρατεί η επιβλητική ησυχία και γαλήνη που χαρακτηρίζει τα κοιμητήρια μαζί με θλίψη. Μια μελαγχολία και μια συγκίνηση για τους πεσόντες, οι περισσότεροι 17-30 ετών, σπάνια κάποιοι 40-45, ανάμεσα τους, ποιος ξέρει, κάποιος μουσικός, ένας επιστήμονας, ένας καλλιτέχνης που βρέθηκε να πολεμάει σε ξένα εδάφη μακριά από την πατρίδα του και δεν πρόλαβε ίσως και ποτέ να καταλάβει το γιατί.

Το Ζέιτενλικ θα πρέπει, ίσως, να είναι υποχρεωτικός τόπος επίσκεψης όλων των σχολείων της πόλης και των παιδιών από τους γονείς τους για ένα χρήσιμο μάθημα ιστορίας. Άραγε εκατό χρόνια μετά τι έχουμε διδαχτεί από τους πολέμους και μνημεία σαν αυτό του Ζέιτενλικ;